Δίαιτες Αποτοξίνωσης – Μύθοι και Αλήθειες

2018-05-11 00:32

Τι είναι: 

Ο όρος ‘αποτοξίνωση’ στις δίαιτες αυτές χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αποβολή ‘τοξικών’ συστατικών από το σώμα μας. Μέσω αυτής της διαδικασίας, υποστηρίζουν ότι προάγεται η υγεία και ρυθμίζεται το βάρος.

Τι υποστηρίζουν:

Μερικοί από τους ισχυρισμούς των διαιτών αποτοξίνωσης περιλαμβάνουν:

• Γρήγορη απώλεια βάρους
• Βελτιωμένη πέψη των τροφών
• Βελτιωμένη όψη και υφή μαλλιών, νυχιών και δέρματος
• Αυξημένη ενέργεια
• Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

Τι περιλαμβάνουν:

• Αποχή από το φαγητό για μικρές χρονικές περιόδους (π.χ. για 1 μέρα ή περισσότερες)
• Κατανάλωση μεμονωμένων τροφίμων ή ομάδων τροφίμων (π.χ. κατανάλωση μόνο φρούτων και λαχανικών, σε αυτούσια μορφή ή σε μορφή χυμών)
• Αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων ή ομάδων τροφίμων (π.χ. αποφυγή κρέατος, γαλακτοκομικών, επεξεργασμένων τροφίμων κ.ά.)
• Αποφυγή καφεϊνης και αλκοόλ
• Κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής ή σκευασμάτων αντικατάστασης γευμάτων (πόσιμα ή σε μορφή χαπιού) (1)

Τι ισχύει:

    Αν και κάποιοι από τους ισχυρισμούς των διαιτών αυτών βασίζονται σε κάποια επιστημονικά ευρήματα, εν τούτοις ο κυριότερος προβληματισμός των επαγγελματιών υγείας σχετικά με αυτές έγκειται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι ισχυρισμοί τους είναι αναληθείς, ενώ παρατηρείται μία γενίκευση ή υπεραπλούστευση κάποιων φαινομένων, οι οποίοι όμως μπορεί να αποπροσανατολίσουν και να προκαλέσουν σύγχυση (1).

Αποτοξίνωση – ορθός ορισμός

    Για την πλήρη κατανόηση του φαινομένου αυτού, χρειάζεται αρχικά να δοθεί ο ακριβής ορισμός του φαινομένου της ‘αποτοξίνωσης’. Στην ιατρική επιστήμη, ως αποτοξίνωση κυρίως η μακρόχρονη διαδικασία διακοπής κι αποχής από διάφορες εθιστικές ουσίες, όπως ναρκωτικές ουσίες κι αλκοόλ (2), κι όχι μόνο η εξάλειψη οποιασδήποτε τοξικής ή ξένης ουσίας στο σώμα. Επομένως, ο όρος αυτός στις συγκεκριμένες δίαιτες δεν χρησιμοποιείται με την πλήρη έννοιά του, γεγονός που υποδεικνύει μία υπεραπλούστευση του πολύπλοκου αυτού φαινομένου.

Τοξίνες – ορθός ορισμός

    Ακόμα, χρειάζεται να τονισθεί η σημασία της κατανόησης του όρου ‘τοξίνης’, καθώς και των στοιχείων που καθορίζουν μία ουσία τοξική. Στον κλάδο της Τοξικολογίας, ως τοξίνη ορίζεται οποιαδήποτε ουσία μπορεί να φέρει ανεπιθύμητες δράσεις στον εκτεθειμένο οργανισμό, όταν εισαχθεί σε αυτόν μέσω εισπνοής, κατάποσης ή επαφής με το δέρμα (3). Οι επιστήμονες όμως του κλάδου αυτού τονίζουν ότι, η δόση είναι που καθιστά μία ένωση τοξική ή όχι, δηλαδή ότι κάθε ουσία μπορεί να θεωρηθεί τοξική, όταν εισέλθει στον οργανισμό σε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες. Με άλλα λόγια, όλα είναι δυνητικά τοξικά και μόνο η δόση είναι αυτή που διαχωρίζει την τοξική δράση από την μη τοξική.  Ως τοξίνη ή τοξική ουσία, επομένως, μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και το νερό, το οποίο, αν και θεωρείται μία από τις πιο πολύτιμες ουσίες στην φύση, όταν καταναλωθεί σε υπερβολικά μεγαλύτερες ποσότητες από το φυσιολογικό (κατανάλωση 4-5 λίτρων σε 2-3 ώρες) μπορεί να επιφέρει δηλητηρίαση (υπονατριαιμία, εγκεφαλικό οίδημα, επιληπτικές κρίσεις και ακόμα και θάνατο) (4).

    Αντίθετα, στο πλαίσιο των εμπορικών διαιτών αποτοξίνωσης, ο όρος ‘τοξίνη’ έχει υιοθετήσει μια πολύ πιο ασαφή έννοια, συμπεριλαμβανομένων των ρύπων, των συνθετικών χημικών ουσιών, των βαρέων μετάλλων, των επεξεργασμένων τροφίμων και άλλων δυνητικά επιβλαβών προϊόντων της σύγχρονης ζωής. Οι δίαιτες αυτές, καθώς και τα άτομα ή οι εταιρείες που τις προωθούν, σπάνια εντοπίζουν και ονοματίζουν με σαφή τρόπο τις τοξίνες των οποίων αποσκοπάται η απομάκρυνση ή τους μηχανισμούς με τους οποίους εξαλείφονται, καθιστώντας έτσι δύσκολη την διερεύνηση των ισχυρισμών τους. Η βιομηχανία των διαιτών αποτοξίνωσης βασίζεται στην ιδέα ότι οι χημικές ουσίες μπορούν να χωρισθούν με ευκολία σε κατηγορίες «καλής» και «κακής» χημικής ουσίας, ενώ στην πραγματικότητα, για τη συντριπτική πλειοψηφία των χημικών ουσιών, είναι η δόση που καθιστά μία ουσία τοξική, όπως προαναφέρθηκε (5). Επομένως, στην βιομηχανία της αποτοξίνωσης κυριαρχεί η υπεραπλούστευση κάποιων ιατρικών φαινομένων, η οποία όμως μπορεί να παραπλανεί τους καταναλωτές και να τους απομακρύνει από τον αληθινό και δεοντολογικό σκοπό της όλης επιστήμης της υγείας, που είναι η προάσπιση της υγείας των ατόμων, με σκοπό την αύξηση του οικονομικού κέρδους τους με αθέμιτους τρόπους.  

Αποτοξίνωση και ανθρώπινο σώμα

    Ένας ακόμη μεγάλος μύθος που περικλείει τις δίαιτες αποτοξίνωσης είναι η πεποίθηση ότι μόνο η διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην αποβολή τοξινών από τον οργανισμό. Αντιθέτως, το ανθρώπινο σώμα διαθέτει ήδη όργανα και μηχανισμούς, των οποίων μία από τις κυριότερες λειτουργίες είναι η συνεχής αποβολή των τοξικών συστατικών που εισέρχονται στο σώμα. Το δέρμα, το λεπτό έντερο, το ήπαρ και οι νεφροί αποτελούν τα κυριότερα όργανα που επιτελούν την συγκεκριμένη λειτουργία, σε συνδυασμό με λοιπούς πολύπλοκους μηχανισμούς, οι οποίοι λειτουργούν ανελλιπώς στο ανθρώπινο σώμα και το προστατεύουν αποτελεσματικά και μακροπρόθεσμα από την δράση των ανεπιθύμητων τοξινών (1). Αντίθετα, η επίδραση της διατροφής στην γενικότερη κι αποτελεσματική αποτοξίνωση του οργανισμού (με την έννοια που προωθείται από την βιομηχανία αποτοξίνωσης) είναι ανύπαρκτη ή περιορισμένη, ενώ οι υπάρχουσες μελέτες που την υποστηρίζουν είναι μη ορθά σχεδιασμένες και δεν παρέχουν έγκυρα επιστημονικά αποτελέσματα, τα οποία μπορούν να γενικευθούν στους ανθρώπους (π.χ. οι περισσότερες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί σε πειραματόζωα). Επομένως, η προώθηση τέτοιων ‘δεδομένων’ είναι παραπλανητική και βασίζονται σε αναληθή ή μη έγκυρα πειράματα (5).

Επιπτώσεις των διαιτών αποτοξίνωσης

    Λαμβάνοντας λοιπόν ως δεδομένο ότι οι κυριότεροι ισχυρισμοί που συνοδεύουν τις δίαιτες αυτές είναι αναληθείς ή υπεραπλουστευμένες, οι επιστήμονες υγείας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την υιοθέτησή τους. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα,  οι δίαιτες αποτοξίνωσης εμπίπτουν στο φάσμα των ανορθόδοξων διαιτών, των οποίων η άκριτη εφαρμογή μπορεί να επιφέρουν ποικίλλα προβλήματα υγείας, όπως ανεπάρκειες σε θρεπτικά συστατικά ή, αντίθετα, φαινόμενα τοξικότητας από υπερπρόσληψη θρεπτικών συστατικών και ανεπιθύμητες δράσεις στο ήπαρ κι άλλα ζωτικά όργανα (1,5).

Μα αφού αισθάνομαι καλύτερα/πιο υγιής!

Παρόλο που οι ισχυρισμοί των διαιτών αποτοξίνωσης δεν βασίζονται σε έγκυρα επιστημονικά δεδομένα, πολλά άτομα υποστηρίζουν ότι αισθάνονται καλύτερα έπειτα από την υιοθέτησή τους. Κάποιοι από τους λόγους αυτούς συνήθως είναι:

• Αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών
• Αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ και καφεϊνης
• Αποφυγή καπνίσματος

    Οι παραπάνω όμως υγιεινοδιαιτητικές συνήθειες μπορούν να φέρουν σε κάθε περίπτωση τα επιθυμητά αποτελέσματα (περισσότερη ευεξία, ενέργεια, καλύτερη ποιότητα ζωής, ρύθμιση του σωματικού βάρους κτλ), είτε υιοθετούνται στα πλαίσια μίας δίαιτας αποτοξίνωσης είτε ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Επιπλέον, τα οφέλη αυτά μπορεί να αντισταθμιστούν από άλλες προωθούμενες μεθόδους ‘αποτοξίνωσης’, όπως η πλήρη αποχή από το φαγητό, η άσκοπη και ανοθόδοξη λήψη σκευασμάτων διατροφής, καθώς κι ο αποκλεισμός ολόκληρων ομάδων τροφίμων, όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Τέτοιες μέθοδοι μπορούν να φέρουν περισσότερο ανεπιθύμητα αποτελέσματα από τα ωφέλιμα, λόγω ανεπαρκειών σε θρεπτικά συστατικά, διαταραχή της ομαλής λειτουργίας του οργανισμού και των ζωτικών του οργάνων (π.χ. ήπαρ) κ.ά.  

    Αντιθέτως, ο υγιεινός τρόπος ζωής που ενθαρρύνεται από τους επιστήμονες υγείας έχει φανεί αποδεδειγμένα ότι προάγει την υγεία, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Ο υγιεινός τρόπος ζωής περιλαμβάνει όλα τα οφέλη από τις θετικές υγιεινοδιαιτητικές συνήθειες που περιλαμβάνουν οι δίαιτες αποτοξίνωσης, χωρίς όμως τις αντισταθμιστικές κι αντίρροπες δράσεις τους, καθώς ενθαρρύνεται η τακτική κατανάλωση μικρών γευμάτων κι η ομαλή πρόσληψη όλων των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών, με βάση τις εξατομικευμένες ανάγκες και την κλινική κατάσταση του κάθε ατόμου, προασπίζοντας κι ενισχύοντας έτσι αποδεδειγμένα την υγεία του κάθε ατόμου, χωρίς να την επιβαρύνουν.  

Δίαιτες αποτοξίνωσης και σωματικό βάρος

    Ένας επίσης προβληματισμός των επιστημόνων υγείας σχετικά με τα αποτελέσματα των διαιτών αποτοξίνωσης είναι η γρήγορη απώλεια βάρους που προωθείται κι επιτυγχάνεται στα πλαίσιά τους. Μία γρήγορη κι όχι ορθά σχεδιασμένη απώλεια βάρους όμως μπορεί να επιφέρει διάφορα προβλήματα υγείας, όπως απώλεια οστικής μάζας (6), ενώ τα αποτελέσματά τους δεν είναι μόνιμα. Ο λόγος είναι ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, υπάρχει κυρίως απώλεια υγρών κι όχι λίπους από το σώμα (που αποτελεί το επιδιωκόμενο κι αποδεδειγμένα ωφέλιμο αποτέλεσμα), ενώ τα κιλά που χάνονται συνήθως επαναπροσλαμβάνονται όταν υπάρξει επιστροφή στις προηγούμενες διατροφικές συνήθειες (1).

Αποτοξίνωση και ψυχολογία

    Ίσως ένα σημαντικό ερώτημα που χρειάζεται να τεθεί είναι γιατί οι δίαιτες αποτοξίνωσης είναι τόσο ελκυστικές. Η τήρηση τέτοιου είδους διατροφικών πλάνων μπορεί να δημιουργήσουν αισθήματα ‘καθαρισμού’ και ‘λύτρωσης’, τα οποία φαίνονται ελκυστικά και έχουν βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ψυχολογία. Δυστυχώς, όμως, η τήρηση τέτοιου είδους πλάνων εξισώνουν την κατανάλωσης τροφής με την ‘αμαρτία’, την ‘ενοχή’ και τη ‘μόλυνση’, δημιουργώντας έτσι μία πιθανή ανθυγιεινή σχέση με τη διατροφή και την ακόλουθη πιθανή εμφάνιση διατροφικών διαταραχών (5).

Συμπεράσματα

    Οι δίαιτες αποτοξίνωσης πλέον θεωρούνται περισσότερο σαν ένα διαφημιστικό κόλπο παρά σαν ένα υγιεινό τρόπο διατροφής. Αν και διαθέτουν στοιχεία που μπορεί να προάγουν την υγεία, εν τούτοις οι περισσότεροι από τους ισχυρισμούς τους είναι υπεραπλουστευμένοι και διογκωμένοι, δεν βασίζονται σε έγκυρα επιστημονικά δεδομένα και δεν έχουν δείξει ευεργετικά αποτελέσματα, τόσο βραχυπρόθεσμα αλλά κυρίως μακροπρόθεσμα. Για τον λόγο αυτό δεν συνιστάται η υιοθέτησή τους σε οποιαδήποτε περίπτωση (5,1).

Εμμανουέλα Γιαννοπούλου,

Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. British Dietetic Association (BDA). Detox Diets. [Online] 2016. https://www.bda.uk.com/foodfacts/detoxdiets.pdf.

2. Pharmacological strategies for detoxification. Diaper, Alison M, Law, Fergus D and Melichar, Jan K. 2, 2014, Br J Clin Pharmacol, Vol. 77, pp. 302–314.

3. SuperToxic: a comprehensive database of toxic compounds. Schmidt, Ulrike, et al. 2009, Nucleic Acids Res, Vol. 37, pp. D295–D299.

4. Naturally Occurring Food Toxins. Dolan, Laurie C., Matulka, Ray A. and Burdock, George A. 9, 2010, Toxins (Basel), Vol. 2, pp. 2289–2332.

5. Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence. Klein, A. V. and Kiat, H. 2015, Journal of Human Nutrition and Dietetics, Vol. 28, pp. 675–686.

6. Weight Loss and Bone Mineral Density. Hunter, Gary R. , Plaisance, Eric P. and Fisher, Gordon . 5, s.l. : Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes, 2014, Vol. 21, pp. 358–362.

Πίσω