Τι είναι η εικόνα σώματος και γιατί απασχολεί τους επιστήμονες;

2016-03-19 18:58

    Η εικόνα του σώματος είναι ένα πολυσυζητημένο θέμα, τόσο μεταξύ των ερευνητών όσο και μεταξύ των ατόμων στην καθημερινή ζωή. Ξεκινά να διαμορφώνεται από τα πρώτα χρόνια ζωής του ατόμου και συνεχίζει να εξελίσσεται κατά την πάροδο των χρόνων, με την επίδραση τόσο εξωτερικών παραγόντων (οικογένεια, συνομήλικοι, ΜΜΕ κτλ) όσο και εσωτερικών (π.χ. διάθεση για ελκυστικότητα). Καθώς έχει φανεί η σημασία της στην ψυχολογία των ατόμων κι η σύνδεσή της με πλήθος διαταραχών, με κυριότερες τις διατροφικές, τα τελευταία 20 χρόνια έχει υπάρξει μία ‘έκρηξη’ ενδιαφέροντος και αντίστοιχων ερευνών, με σκοπό να αποσαφηνισθούν οι τρόποι διαμόρφωσής της, καθώς κι οι τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της, οι οποίες μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχολογία, την υγεία και την ποιότητα ζωής των ατόμων.

Τι είναι η εικόνα σώματος;

`Αρχικά, ως εικόνα σώματος ορίζεται η νοητική αντίληψη που διαμορφώνει το κάθε άτομο για τον εαυτό του σε σχέση με το ρυθμό της ανάπτυξης του, τις αλλαγές στις αναλογίες του σώματος του και γενικά, η άποψη του σχετικά με οποιαδήποτε πλευρά της φυσικής/σωματικής εμφάνισης (π.χ. σχήμα, μέγεθος, βάρος, στυλ μαλλιών, τύπο δέρματος). Είναι κάτι καθαρά υποκειμενικό και αποτελεί έναν πολυδιάστατο όρο, ο οποίος διαμορφώνεται μέσα από :

•         Την αντίληψη του σώματος: η εκτίμηση του ατόμου για τα σωματικά του χαρακτηριστικά, και ο βαθμός στον οποίο η εκτίμηση αυτή είναι ακριβής – κατά πόσο δηλαδή η αντίληψη του για το σώμα του ανταποκρίνεται στην πραγματική του σωματική εικόνα.
•        Την ικανοποίηση από το σώμα: ο βαθμός στον οποίον το άτομο είναι ευχαριστημένο με τα υπάρχοντα σωματικά χαρακτηριστικά του,  που καθορίζει και το βαθμό της αυτοπεποίθησης σε σχέση με το σώμα, την εκτίμηση του σώματος ή την σωματική δυσαρέσκεια.                     

    Καθώς η εικόνα σώματος απορρέει από την ψυχολογική διάθεση του ατόμου, μπορεί να επιδρά σε αρκετές πτυχές στην ζωή του. Ενδεικτικά, η εικόνα σώματος και το πρόσημό της (είτε θετικό, είτε αρνητικό) επηρεάζει τα εξής:

• Ψυχολογία του ατόμου – Αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση, σωματική δυσαρέσκεια ή ικανοποίηση κτλ
• Σωματικό βάρος
• Διατροφικές συνήθειες – Διατροφικές διαταραχές
• Φυσική δραστηριότητα

Παράγοντες που επηρεάζουν την εικόνα σώματος

    Η εικόνα σώματος διαμορφώνεται από πλήθος παραγόντων, οι οποίοι μπορεί να είναι είτε υποκειμενικοί, (π.χ. αντίληψη που έχει το άτομο για την εμφάνισή του), κοινωνικό-πολιτισμικοί (π.χ. επιρροή των ΜΜΕ) , συναισθηματικοί (π.χ. αρνητικές επιρροές, παραμόρφωση σώματος, τελειοθηρία) ή σωματικοί. Ενδεικτικά, κάποιοι από τους κυριότερους παράγοντες που επηρεάζουν την εικόνα σώματος είναι οι εξής:

• Οικογένεια
• Συνομήλικοι
• ΜΜΕ
• Φύλο
• Ηλικία
• Φυσική Δραστηριότητα

Εικόνα σώματος και διατροφικές διαταραχές

    Το μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον για την εικόνα σώματος στρέφεται γύρω από την σύνδεσή της με την εμφάνιση διαταραγμένων διατροφικών συνηθειών, καθώς και με κλινικές διατροφικές διαταραχές. Η αρνητική εικόνα σώματος συνδέεται άρρηκτα με την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών καθώς αποτελεί κεντρικό διαγνωστικό χαρακτηριστικό για όλες τις κλινικές διατροφικές διαταραχές.  Ειδικότερα, η σωματική δυσαρέσκεια αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα πρόβλεψης για την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών, ενώ παράλληλα, η παραμόρφωση της εικόνας του σώματος, όπου το άτομο έχει εσφαλμένη αντίληψη για το σώμα του σε σχέση με την πραγματική του εικόνα (π.χ. μπορεί να θεωρεί ότι το σώμα του είναι πιο παχύ σε σχέση με την πραγματική του εικόνα), αποτελεί κύριο παράγοντα στην εμφάνιση νευρικής ανορεξίας. Για τον λόγο αυτό, ο εντοπισμός της ύπαρξης αρνητικής εικόνας σώματος είναι ζωτικός για την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών.

Συμπτώματα της αρνητικής εικόνας σώματος

Καθώς διαμορφώνεται από ποικίλους παράγοντες, η αρνητική εικόνα σώματος  επηρεάζει αρκετές πτυχές της ζωής και της συμπεριφοράς του ατόμου. Ενδεικτικά, κάποιες από τις συμπεριφορές που υποδεικνύουν την ύπαρξή της είναι οι εξής:

• Σύγκριση με τους συνομήλικους ή με τα πρότυπα ομορφιάς που προβάλλονται από τα ΜΜΕ ως προς την σωματική εμφάνιση σε εκτεταμένο βαθμό
• Υπερβολική ενασχόληση με τα πολιτιστικά ιδεώδη ομορφιάς που προβάλλονται από τα ΜΜΕ και αποδοχή αυτών, σε σημείο που να τροποποιείται η συμπεριφορά του ατόμου ώστε να ανταποκριθεί στα πρότυπα αυτά, π.χ. πλαστικές επεμβάσεις
• Διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες, π.χ υπερβολικά αυστηρές δίαιτες ή βουλιμικές τάσεις
• Χρήση αρνητικών σχολίων για την σωματική του εμφάνιση, είτε δημόσια, είτε στην σκέψη
• Χρήση καθαρτικών για την απώλεια βάρους ή εσκεμμένη πρόκληση εμετού
• Αποφυγή ενασχόλησης με αθλητικές δραστηριότητες ή, αντίθετα, υπερβολική ενασχόληση με την σωματική άσκηση

Τι μπορεί να κάνει ένα άτομο με αρνητική εικόνα σώματος;

    Η αρνητική εικόνα σώματος μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχολογία και την ποιότητα ζωής του ατόμου. Για τον λόγο αυτό, η βοήθεια από εξειδικευμένο ψυχολόγο, για τον προσδιορισμό των παραγόντων που ευθύνονται για την εμφάνισή της , καθώς και διαιτολόγο, για την τροποποίηση των διατροφικών συνηθειών με τελικό στόχο την προαγωγή της υγείας, κρίνεται απαραίτητη για την αντιμετώπισή της.

Γιαννοπούλου Εμμανουέλα,

Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th Edition ed.). Washington, DC: American Psychiatric Association.

Bucchianeri, M. M., Arikian, A. J., Hannan, P. J., Eisenberg, M. E., & Neumark-Sztainer, D. (2013). Body dissatisfaction from adolescence to young adulthood: Findings from a 10-year longitudinal study. Body Image, 10, 1-7. doi:10.1016/j.bodyim.2012.09.001

Burns, R. (1982). Self-concept development and education. (Holt, Rinehart , & Winston, Eds.)

Burrowes, N. (2013). Body image-A rapid evidence assessment of the literature. A project on behalf of the Government Equalities Office.

Grogan, S. (2008). Body image: Understanding body dissatisfaction in men, women and children. London: Taylor and Francis.

Hausenblas, H. A., & Fallon, E. (2006). Exercise and body image: A meta-analysis. Psychology and Health, 21(1), 33-47. doi:10.1080/14768320500105270

Mahan, K., & Escott-Stump, S. (2014). Krause`s-Κλινική Διατροφή. Washington: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.

Schilder, P. (1950). The Image and Appearance of the Human Body: Studies in the Constructive Energies of the Psyche. New York.

Πίσω