Το Σελήνιο στη Διατροφή μας
2016-03-25 17:11
Το σελήνιο (Se) ανήκει στα μέταλλα, ανακαλύφθηκε το 1817 και το όνομά του προήλθε από την ελληνική λέξη σελήνη.
Ειδικότερα, αποτελεί ένα ιχνοστοιχείο με αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, και ανοσοτροποποιητικές δράσεις, το οποίο είναι απαραίτητο για τον οργανισμό σε πολύ μικρή ποσότητα.
Οι μορφές του σεληνίου στα τρόφιμα χωρίζονται στις οργανικές και τις ανόργανες. Το ανόργανο σελήνιο παραλαμβάνεται μέσω των συμπληρωμάτων και η βιοδιαθεσιμότητά του είναι τουλάχιστον 50%. Το οργανικό σελήνιο βρίσκεται με τη μορφή της σεληνομεθειονίνης (φυτικής και ζωικής προέλευσης), η οποία αντιπροσωπεύει το ήμισυ της διαιτητικής προέλευσης του σεληνίου με πολύ υψηλή βιοδιαθεσιμότητα (> από 90%), καθώς και με αυτή της σεληνοκυστεΐνης (ζωικής προέλευσης), που έχει εξίσου υψηλή βιοδιαθεσιμότητα.
Δράσεις του σεληνίου
Το σελήνιο αποτελεί μέρος ενός ενζυμικού συστήματος, της υπεροξειδάσης της γλουταθειόνης (GPx), που βοηθά στην προστασία του σώματος από οξειδωτικούς παράγοντες. Επιπλέον, συνεργάζεται με τη βιταμίνη Ε και συμμετέχει στη ρύθμιση των ορμονών του θυρεοειδούς. Διαδραματίζει ακόμη κρίσιμο ρόλο στην αναπαραγωγή, την ανοσολογική απόκριση και τη σύνθεση του DNA.
Ανεπάρκεια σεληνίου
Η έλλειψη αποκλειστικά σεληνίου είναι ιδιαίτερα σπάνια και μπορεί να συμβεί μόνο όταν τα χαμηλά επίπεδα σεληνίου συνδέονται με επιπλέον στρες, όπως η έκθεση σε τοξικές χημικές ουσίες, μολύνσεις ή τραύμα, το οποίο μπορεί να ενισχύεται από έλλειψη βιταμίνης Ε. Τα συμπτώματα ανεπάρκειας περιλαμβάνουν εύθραυστα ερυθρά αιμοσφαίρια, καταρράκτη, προβλήματα ανάπτυξης και καρδιακή βλάβη.
Η ελάχιστη απαίτηση για το σελήνιο είναι αυτή που εμποδίζει την ασθένεια ανεπάρκειας, δηλαδή τη νόσο του Keshan, μια ενδημική μυοκαρδιοπάθεια που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της προ έφηβείας ή στα εφηβικά χρόνια. Μια άλλη μορφή ανεπάρκειας αποτελεί η ασθένεια Kashin-Beck, μια ενδημική οστεοαρθρίτιδα. Και οι δύο νόσοι εμφανίζονται σε περιοχές της Κίνας με χαμηλό σελήνιο.
Οι πρόσφατες συστάσεις των ΗΠΑ και του Καναδά (DRIs) για το σελήνιο για τους ενηλίκους είναι 55 μg / ημέρα.
Τοξικότητα
Παρά το γεγονός ότι το σελήνιο σε φυσιολογικές ποσότητες έχει αντιοξειδωτική δράση, σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις δύναται να λειτουργήσει ως προοξειδωτικό και να προκαλέσει οξειδωτική βλάβη σε κύτταρα και ιστούς. Υψηλό σελήνιο ορού υποδεικνύει πιθανή σεληνίωση, με κλινικά σημάδια τριχόπτωσης και εύθραυστα νύχια, και συμπτώματα υπερπρόσληψης που περιλαμβάνουν ναυτία, κοιλιακό πόνο, καθώς και νευρικές και ηπατικές βλάβες, όταν τα επίπεδα είναι 10 φορές υψηλότερα από το ανώτερο φυσιολογικό όριο. Τα ανώτερα επίπεδα πρόσληψης (UL) ενηλίκων έχουν οριστεί στα 400 μg / ημέρα.
Πλούσιες πηγές
Κύριες διατροφικές πηγές του Se αποτελούν το ψωμί, τα γαλακτοκομικά, τα αυγά, τα ψάρια και τα θαλασσινά, το κρέας, καθώς και τα δημητριακά, τα λαχανικά και οι ξηροί καρποί, ανάλογα όμως με τις συνθήκες εδάφους. Πιο συγκεκριμένα, η σεληνομεθειονίνη κυριαρχεί στα δημητριακά, με συγκεντρώσεις που ποικίλλουν από 0,01 έως 0,55 μg / g νωπού βάρους, ενώ σε άλλες φυτικές τροφές το περιεχόμενο είναι γενικά χαμηλότερο, με την εξαίρεση των καρπών και λαχανικών από την Βραζιλία των οικογενειών Allium και brassica. Από την άλλη, ανόργανο σελήνιο ανιχνεύεται κύρια στα ψάρια.
Επίδραση του τρόπου ζωής
Λόγω του αντιοξειδωτικού ρόλου του σεληνίου, ορισμένοι παράγοντες του τρόπου ζωής, μεταξύ των οποίων το οξειδωτικό στρες, που προκαλείται από εξωτερικούς παράγοντες όπως το κάπνισμα, η υψηλή πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και η έντονη άσκηση, μπορεί να αυξήσουν τη συνολική απαίτηση για το σελήνιο.
Κάπνισμα. Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι το κάπνισμα αυξάνει το οξειδωτικό στρες και ως εκ τούτου τις απαιτήσεις για τα αντιοξειδωτικά συστατικά. Η κατάσταση σεληνίου των καπνιστών είναι χαμηλότερη από εκείνη των μη καπνιστών. Το κάπνισμα λοιπόν, μπορεί να αυξήσει τις απαιτήσεις για αντιοξειδωτικά όπως το σελήνιο.
Άσκηση. Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι η έντονη άσκηση αυξάνει το οξειδωτικό στρες και μπορεί να αυξήσει τις απαιτήσεις για τις αντιοξειδωτικές, όπως η βιταμίνη Ε. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ακόμα, ότι τέτοια άσκηση οδηγεί σε αυξημένη απαίτηση για σελήνιο.
Φιλίππου Ανδρονίκη,
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
Βιβλιογραφία
1. Fairweather-Tait, S J, R Collings, και R Hurst. «Selenium bioavailability: current knowledge and future research requirements.» Am J Clin Nutr, 2010: 1484S–91S.
2. Hardy, G. «Selenium Supplementation in the Critically Ill.» Nutrition in Clinical Practice, 2012: 21-33.
3. Manzanares, W. «Can dietary selenium intake increase the risk of toxicity in healthy children?» Nutrition, 2016: 149-150.
4. Struble, Μ Β. «The Vitamins and Minerals: A Functional Approach.» Στο Nutrition and Health: Nutrition Guide for Physicians. 2010.
5. Thomson, C D. «Assessment of requirements for selenium and adequacy of selenium status: a review.» European Journal of Clinical Nutrition, 2004: 391–402.
6. Wessels, Ι. «Epigenetics and Metal Deficiencies.» Curr Nutr Rep, 2014: 196–203.
Ο σίδηρος στον Ανθρώπινο Οργανισμό και στα Τρόφιμα
Ο Ψευδάργυρος στον Ανθρώπινο Οργανισμό